125
אידישע גע׳עיכטע
זעקסטער קאפיטעל.
די אידען אין פוילען און רוםל^נד.
( 12 טעז ביז׳ו 15 טעז יאהרהונדערט).
32 §. די פארמעהרונג פון די אידען אין פוילען. דע> הויפט טײל פון די אידען װאס זײגען אװעק פון מערב־אײראפא פון די מיטעלאלטערליכע פערפאלגונגען, האבען געפונען א שוץ־ ארט אין פוי^ען און ליטא, אויר די ברעגען פון דער װ״כםעל און דעם ניעמאן. די איבערװאנדערונג פון די אידען פון דײטשלאנד קײן פוילען איז זיך שטארק פאנאנדערגעװאקםען אין דער צײט םון די קרײצצוגען. איבערהויפט ז״נען א םך אידען אנגעקומען אהער פון דעם שכנ׳ישען בעהמען, װאוהין עם ז״נען ארײנגעדרוגגען די ערשטע באנדעם קר״ץ־טרעגער ( 1098 ). די פוילישע פירשטען קאבען גערן אר״נגעלאזען צו זיך אין לאנד די אידען און ד״טשען, יואם א דאנק זײ האט זיך ענטװיקעלט מםחר, האנדעצ און מלאכה. דער פירשט פון קראקוי, מעטשיםלאװ דער אלטער ( 1173 ) האט שטרענג פערבאטען יעדע גװאלדטהאט געגען די אידען. די געלט־ מינצערײ פון גרוים און קלײן־פוילען האט זיך דעמאלט געפונען אין אידישע הענד. אויך דיזע מטבעות, װעלכע זײנען נאך פארבלי־ בען ביז ה״נטיגען טאג, זײנען די נעמען פון די קעניגע געװען אוים־ געגאםען אין אידישע בוכשטאבען. אין יענער צ״ט האבען די פוי־ לישע אידען נאך ניט געהאט צװישען זיך קײן געלערטע און זײ כאעגען זײ אראבברענגען פון אנדערע לענדער (מםתמא פון דײטש־ לאנד). דיזע אױםלענדישע לומדים פלעגען בײ זײ פארנעהמען די שטעלען פון רבנים, חזנים און מלמדים. פון דער אנדערער זײט פאעגען א םך אידען םון פוילען פאהרען ק״ן אויםלאנד צו לערנען תורה.
דער ערשטער הערשער װאס האט בעפעםטיגט די אידישע לאנע אין פוילען אויפ׳ן גרונד פון בעזונדערע געזעצען, איז נעװען קעניג באליסלאװ םון קאליש. אין 1264 האט ער, מיט דער הםכמה פון די העכערע בעאמטע ארויםגעגעבען א דעקרעט, אין װעלכען עם זיי־